Wednesday, December 31, 2014

“Love Song” hlasak a sual maw?


 
 
Himi thuthla thawn pehparin, email le online ziangmawzat ah ruahnak ngan celcel a rak si zo. Ka hmuh dan malte ka ngan duh ve. A dik, diklo ti si sawnlo in, ka hmuh dan nganmi a si. Mizan (December 30, 2014) ah ka fa le rual le nau le pawl in “Awnmawi Zan” timi hla thawn, mi awihnak an neinak ah, thutawi sim dingin in sawmih, himi thu malte ka sim.

Laimi ih “love song’ kan timi hi, ziangmibik a si tih kan theih hmaisa a thupi zet. Fala tlangval ngaiawnak hla, nupa ngaiawnak, duhawnak hla le ramhla pawl kha “love song” kan timi a si ahcun, keicun, zianghman a sualnak a umlo tin ka ruat. Cuvek duhdawtnak nei dingin, Bible in, in zirhmi a si sawn. Cubakah, hivek hla tampi kan neih thei sinsin theinak dingin, thazang pe aw sawn ding kan si tin ka hmu. Laimi lawng siloin, zumtu pawl hrangih, a sual le hrial dingmi sawn cu, Mirang hla ih sakmi, Rap, Hip-Hop le hla cafang ih, zahmawh le ṭong mawilo, fihnungza a telmi pawl sawn a si. Mirang hla tampi cu kum 18 hnuailam ngai ṭhalomi an um. Cuvek pawl cu CD parah ralringnak “parental discretion advised” tin an ngan ṭheu. Ṭhimnak ah Marilin Manson, AC/DC, Korn Music Band tvp.

 
Hivek hla pawl cu, ka theih ban tawkah, Laimi nih cu kan nei hrihlo. Cubakah, Rap hla le Hip-Hop hla tam sawn cu lungawilonak cafang, thinhengnak, zahmawh lam, le ngiar awnak tivek pawl an si ih, cuvek hla pawl cu zumtu cun, kan hrial hrimhrim ding a si tin ka hmu. USA ahcun, midum hrekkhat hivek hlasak ih milar pawl hla in an ngiar aw nakah tualthah nak tiang a thleng ṭheu. Culawng siloin, mipi hmaiih, hlasak tikih, zahmawh langzik leuleu ih mipi awitu Miley Cyrus, Lady Gaga tvp vekin umlo ding kha zumtu hrangah cun, a thupi zet.

 
Pathian hla lawng ka sak ding tiih, pumpe aw pawl cu, upat tlak an si ih, an pekawnak a ropi lawlaw. Bible ih bungcang tambik cu Sam (Psalms) cabu a siih, hla a si ruangah a si ding tin ka ruat. Awnmawi le hla a thupit zia Bible ah a lang. Hla dang kan sak le khal, cafang mawilomi le ngaihnuamlomi a umlo ahcun, mipi in thazang pek kan thiam a ṭul sawn. Culocun, kan Chin awnmawi rei daihlo lawng siloin, ṭhangso theiloin a thi pang ding. Pathian hmin sunlawinak le Amah Pathian ih in tuahmi, milai pawl hrangah Chin awnmawi ṭhangso sinsin hram seh! Mirang in “Awnmawi in sahrang a nem/dai tir” an ti (Music soothes the savage beast). Sahrang a silomi milai cu awnmawi in, in awi nerno hram seh law!

Moral Timi Nuncan Ziaza?


Mi tampi ih theicio vekin, USA le leitlun ih hminthang, milar Bill Cosby, Arnold Schwarzenegger, John Edwards le Bill Clinton pawl cu mai nupi silomi nunau thawn nupa sinak hman ruangah, tar lamah hminsiatnak le thinhar, beidongnak ziangmaw zat an tong. Mi tampi an um nan, himi pali lak ihsin, ziang kan zir ding a um timi kan zoh cio pei.

1)      Bill Cosby: USA ih “sitcom” ihsin milar, milian, hnihsuahsaithiam, cangtupa, canganthiam, producer leh activist mi rinsan mi a si. Sinan, tubai teah, a liamciami kum 30 lenglo ih, nunau a sualpimi (rape) 6,7 lai in an phuarhsuak ciamco ih, Show a neihlai mi, ziangmawzat a cancel ttheh, Temple University ih Board member a sinak ihsin a suak, a cipi midum pawl nun sim ringringtu, pa vekih an zohmi “American Dad” tih tiangih an kohmipa cu tu dinhmun ah mualpho mangbangin a um. Sualpi a puhtu pawl ih simmi pawl cu a dik ttheh le tthehlo theih a si lonan, thuphan hlir cu a silo ti a fiangzo.

2)      John Edwards: 2004 leh 2008 ih USA, Democrat Party ihsin Vice President cuh vetu, North Carolina ih, USA Senator, mi tawkzet pakhat a si. Asinan, a nih khal a campaign nakih mi zuktunu thawn, nupa sinak hmangin fasawn a neihtir ruangah hminsiatnak le case “six felony charges” lai 2011 ah, nei in a hmintthatnak le a sinak pawl a hloral ta bakah, a nupi thawn an tthen aw.

3)      Bill Clinton: USA ih a vei 42 nak President Term hnih rak ttuantu, Arkansas ih Governor a rak si. A nih khal fala White House ih “internship” ttuan rero lai, Monica Lewinsky, kum 22 thawn nupa sinak hmang ruangah, mualphonak nasa zet a inn sungsang le a hnattuannak ah a thleng. Leitlun mipi theihin a mualpho. Nunau dangdang khalin in sualpi an ti.

4)      Arnold Schwarzenegger: Leitlun Film lamih milar maktara a si. Austria ram ihsin a kum 21 ah USA ah daan loin (illegal) ra vaimi a si. A kum 15 ihsin ritcawi (weight-lifting) a lek thawkih kum 20 a si ah, Mr. Universe timi laksawng ngahtu a si. A lar zarah le Kennedy ih tunu, Maria Shriver nupi a neih ruangah, Oct 2003 ah California Governor a ngah thei ih 2011 tiang a ttuan. Sinan, an inn ih hnattuan, kum 50 mi, Guatemala rami, Patricia Baena thawn fasawn a nei rungah, an innsang ah tthen awnak le a hnattuanah harsatnak tampi a thleng. Nunau dangdang khalin in sualpi tin an puh.

Hi pawl nun kan zoh tikah, an rak thoknak cu, a mawizet ttheunan, a cem zawngah a tthalo ttheu. A thok in a cem tiang mawizet le tthazet ih nun ding hi, a bikin zumtu pawlih kan ttuanvo tumpi pakhat a si.  Pathian rawngbawltu cu sim ttullo in, ram hruaitu le mipi rinsanmi si ahcun, sup-aw thei nun hi, mi pangai menmen hnakin a thupibik cuang. Na thuanthu ziang tin na ngan ve? (Lole) mi in ziangtin na thuanthu an ngan ve ding?

 

 

Tuesday, December 16, 2014

A Tthalam ih Thuruat Theinak


Na khuat-hai a hrek a khat maw, a hrek a lawng? timi thusut nakih na sang danih zirin, thil a ṭhalam ih hmutu maw a selam ih hmutu na si tinak a lang tir an ti. A ṭhalam ih hmuhthiamnak timi cu thil a ṭhatheibik ih cang ding zum ngamnak a si ih, a selam ih hmuthiamnak cu thil a se zawngin cang ding lawngih zumnak neih kha a si. Thil harsat, mangbang ton caan ah ziangtin na ruat hmaisabik; “hi cu ka ti thei mai ding” lole “Aaa, hicu ka tuah thei dingmi a silo” na ti maw?  Harsat mangbang ton caanih na ruat hmaisabik dan, “a cang theilo” tih lampaang a si ahcun, thil a selam ih hmutu na si tinak a si.

Minung cu kan ruahnak vekin kan nung, kan tuah. Rualpi lole na mi theihmi lakah, phunciar ringring na thei dah maw? Pakhat hnih cu, cuvek rualpi, hnaṭuanpi kan nei cio men ding. Ziangvek thuhla rel khalah, phunciar le mi mawhthluk hmangzet an um ṭheu. Hivek kiangah rei tuk um a sile, a kiang umtu khal thil a se zawngin a hmu tir thei. Mi tampi cu hivek pawl kiangah um an paihlo zet. Sinan, thil ṭha zawngih hmuthiamtu pawl kiangih um cu zokhal nuam an ti. Hivek pawl hi suahpek ihsin neihciami a si ve ce lo. Teimak suahin, a ṭha zawngin thil tuah le hmuh tumnak ruang sawnah a si.

Mi hrekkhat cu zing an thoh veten, lungawi aipuangin tho an um laiah, hrekkhat cu thathozet ih um ding hi teimak suah ṭenṭo ṭul tla an rak um thotho. Hrekkhat hrangah a ṭha zawngih ruahnak hi a harsatuk a si ahcun, teimak suahih mahten zirhaw vivo a ṭul. Harsatnak kha a sung pek ding silo, teimak suahnak ah hmangthiam sawn ding a si. A ṭhalam ih thuruat thiamtu si hi, inn sungsang, hnaṭuannak le khui tawk khalah ṭhanso duhmi hrangah, a ṭulzetmi thil pakhat a si. Cumi hrangah na “ready” zo maw?
 
A ṭhalam in thuruat hmangtum aw:

Hmaisabik ah a se zawngih thuruatnak kha a ṭhalam in na thlengthiam ding a ṭul. Zing na thoh ihsin zan na ih sal tiang a ṭha zawngin thil tuah tum ding. Ruahnak ṭhalo, a rak lut tinten, ruahnak ṭhalo kha ti tawpih, ruahnakṭha sawn thawn thleng thiam tum lohli ding. A tanglam ih nganmi hi www.mayoclinic.com ta lak sawngmi an si.

A se zawngih ruahnak pawl:
 
Hivek thil cu karak tuah dahlo

Ka hrangah a harsa tuk

Caan in in daihlo

A cang thei hrimhrimlo ding

Thlengaw ding cu a harsa tuk

Zonih hman in biak duhlo

Hibak ka tiṭha thei cuanglo ding

A ṭha zawngih ruahnak pawl:

Himi thilthar cu ka hrangah zir tlak rori si

Phun dang deuh zawng talin ka tuahsuak thei ko ding

Khuimi a thupi sawn timi zohin tuah vivo thei si ko ding

Ka zuam dingih a cang thei ko ding

Himi caanṭha hi hmang thiam uh si

Mi thawn nelaw dingin, ka zuam sinsin ding

Ka zuamsal dingih ka tuah thei mai ding

Ziangtin tuahsuak ding timi ah na thinlung zaten retaw:

Buaibainak lole thil tuahṭhat ṭulmi ah na thinlung zaten ret thiam aw. Thil a ṭhalam ih ruatthiamtu pawl cun, buainak hnakin ziangtin kan tuah ding timi an zoh hmaisa sawn. A se zawngih ruattu pawl hrangah cun, an harsazet ṭheu. A ṭha zawngih ruatthiamtu cu a ruahnak kha a simfiang thiam tengteng ṭul. Harsatnak le buainak a suak le a um tikah, cahnah parah ziang ti zawngin tuah le a ṭhabik ding timi ruahnak pawl ngan zuamaw. Himi in tampi a lo bawm dingih, na hnaṭuannak siseh, na umnak hmuahhmuah ah engthawl zetin na um thei ding.

A se zawng hlirih ruahnak neitu silo zuamaw:

Mi tam sawn cu a se zawngih thil ruat ringringtu kan si ṭheu. Zonih hman kan ruahnak cu zankhat sungah in thlengsak theilo nan, kan ruahnak nitin ṭhanso dingin pakhat cio in ṭuanvo kan nei. Mi hrekkhat a se zawngin thuruat an hmang tikah, an tuahmi le an ṭuanmi tiangin a siatsuah thei. Cubakah mi pakhat hnu pakhat khal a va suanaw vivo thei. Ruahnak ṭhalo nih na nuncang ziaza lo “control” lo dingn ralring aw. Nangmah ten a ṭhalam ih thil hmuthiamtu sinak na hril thiam a ṭul. Cutin na hril thiam ahcun, khuat-hai a hrek a khat, lole a hrek a lawng tiih na hmuhnak kha, thil tihtheinak thawn khuathai a liam in a liam hluahhlo tin hmu thiam ding.
 
(Positive Thinking Skills: timi Mirang cahram, a tawi zawngin lehsalmi a si)