Tuesday, September 10, 2013

Thil 7 fanu in a nu hnen ihsin a ttulmi


(Himi cahram hi, Christian canganthiam, Cindi McMenamin timi, rampum huapih, nu pawl conference le retreat tivekih thusimtu le cabu tampi ngantu ih nganmi ‘Inspiring your daughter-part 2’sungta, a tawi zawngih lehsalmi a si) Kan fanu pawl in an ttulmi hrangah, in zoh (watch) ringring. Kan cahnak le kan derthawng nak pawl in cawng (imitate) ttheu. Curuangah, ziang an ttulbik timi, theih a si le, an tleirawl le a upat vivo tiang tthathnemnak tampi a nei.

Nu pawl- kum 14-45 karlak survey tuahmi ih hmuhsuakmi cu atlangpi in fanu pawl in, paisa, ro tthattha, thil mangkhung tivek pawl hngakin, an duhbikmi sawn cu nu ih duhdawtnak le bawm/ttanpi (support) nak a si.

1) Na fanu kha thupibik le hmaisabik (priority) a si ti theih tir aw: Kum 19 college tlawngtanu te nih,’ka nu nih, thupibik in i ret. Cumi ruangah, ka sual hlei ce nak a um lo. Cuhngakin cumi ka theihnak in thazang in pek ih, ka nu cu in bawmtu a si ti in theih tir sawn’ a ti. Fala pakhat nih cu, ‘duhham in ti sianglo in, ka nu hrangah kei cu thupibik, a hnattuan le a paisa hngakin thupi sawn mi ka si’ ti theih tir ka duh a ti ve. Tusan zocio hnattuan le thil dang tuahttul ih buailai can khalah, na fanu kha a thupibik ih, a sunglawibikmi na can kha na fanu hrangah laksawng tthabik a si. Cumi cu pe ringring aw.
2) Na fanu cu ziangvek can khalah pom/theihthiam sak aw: Fanu cu ziang tluk upa a si khalah, ka nu in in theihpi/in pompi/in duh ringring ti a theih a ttha. Mi danglam a sinak kha nu in a theihpi/pompi a ttul. Mibur lakih, thlaphang can le kiangkap thawn harsatnak um can khalin, nui ih theihthiampi a ttul ringring.
3) Nangmah thawn pehzawmaw nak a um/a nei ringring ti a theih a ttul. (Connection): Hrekkhat fanupawl nih, ‘ka nu cu hnattuan lawnglawng in abuai thei tukih, ka hrangah zianghman a ruat dahlo, zawm-awknak kan neilo vekin ka thei’ titu an tam zet. Ziang vek din hmun ih na um khal le na fanu kha na duhdawtnak a duh khalah duhlo khalah lang tir aw. Cucu na ttuanvo pakhat a si. A theithiamsal leh ding.
4) Thlarau lamah, hram hngetzet neih a ttul: Katie timi nu te nih, ‘Khristian insang ih tthanglian mi, ka si ih, ka nauhak lai ih, ka nu nih pelhlo in in khawm tir, Bible cang in by heart tir. Paihlo cingin ka rak tuah nan, tu hnuah, a ttulzia le khami ih a tthat zia ka theiih, ka fa le ka zirh ve ding’ a ti. Krystle timi nih cu ‘ka nu in thlarau lam ah nasazet in in rak zir sehla ti ka duh tuknan’ a ti. Fanu pawl in, nu le ih Pathian kan rinsannak le ka zumnak an hmu ve ih, an zir dingah zohtthimtlak kan si a ttul. Pathian thu le hla ah hram hngetzet in bun sak aw.
5) Thil tuahsual khalah theithiam sak ding: Biaknak lam ih strict tukin kilkhawimi fanu pakhat in, ‘ka nu le pa hi kei khal minung pakhat ka si ih, thil tuahsual thei ka si ti an thei ka duh’ a ti. Pakhat nih ‘kum 14-16 hrawng ka si laiah, thil ka tuahsual pangmi in rak ngaithiam sehla, ka nuncang ziaza tampi ka tthatphah ding nan’ a ti. Fanu pawl thil sual an tuah pang cangah, theithiam sakih, minung dan a si ih, zuam sinsin nak ah an hmang thiam dingin, ttanpi an ttul can a um. An thil tihsual can le an hlawhsam can ih tha pek le lamzindik hmuhsak thiam cu an hlawhtling can ih, lawmthiam vek tluk in a thupi thotho. Thil tuahsual ko seh, ttap ko seh, famkimlo mi lei nung hi ziangvek a si ti theithiam seh. Asinan, cuvek can khalah duhdawtnak thawn lam khihhmuhtu va si ringring aw.
6) Na fanu in, zohtthimtlak nu na si a duh: Fanu pawl ih an ttulbikmi lakah nu hi an thupi lakah an tel. Curuangah, ziangvek zirhnak tthattha, ttongkam tthattha, cabu tthattha, Pathian thu le hla thawn khal nun sim in zirhaw la, nui ih nun lala ah, zohtthim dingmi le cawn tlak dingmi a umlo a si le a lak a si. Fanu in a nu a zohtthim bik ttheu. Na nuncang, ziaza, ttongkam in lang seh.
7) Na cahnak/ na nu-cannak na fanu in a ttul: Nu pawl in thinlung lam tumruhnak le cahnak neih ding a thupi tuk. Ttap awl zet le, inn sungsang nuamlozia, phunzai ringringtu, nun a harsatzia ttong ringringtu, thin nuamlonak ding thu rel ringring ti vek kha fa le hrangah tthathnemnak tampi a suahpi lo. Cuvek nu na si pang le na fanu khal thinnuamlonak beidonnak awlten a ngah thei. Fanu pawl in nu le ih nuncan ziaza, lungput a tthami/tthalomi an cawng/zir ve ruangah a tthami lawng lang tir ding kha na ttuanvo a si.

A tawi zawngin, na fanu zovek na si tir duh timi cu, nu a si mi pawl ih, nan si dan ah tampi a hngetaw a si. Curuangah si tir na duhmi vekin nung/um awla, ni khat khat ah a si tengteng ding.

Thursday, September 5, 2013

Theihkaunak 62


1.      Hmaisabik FBI director, J. Edgar Hoover cu FBI pawl a cibai ih, an kut a thlan a si le, an hna ṭuan in a ban tir hai.

2.      Bulletproof vests, fire escapes, windshield wipers le laser printer’ cu nunau ih tuahthok mi an si.

3.      ‘Headphones’ nazi pakhat sung hman a si le, ‘bacteria’ a let 700 tluk in hna ah a karh tir.

4.      Ti forkhat ah ‘atoms’ billions 100 a um.

5.      Mawttaw ih ‘seat belts’ cu USA ah March 1, 1968 ihsin loh theihlo ih hman dingin tuah thok a si.

6.      1810 ih USA mipum zat cu 7,239,881 a si nan, 1969 ah cun million 200 an kim.

7.      USA mi 40% tluk cu haa sibawi hnenah an feh dah lo.

8.      Arpi pakhat in ti a tih ding ah nazi 24-26 tluk can a lak ttul.

9.      Minung pakhat dam sungah a tlangpi in sam peng 590 tluk sau thei in a tthan.

10.  Nau suakpek ih ritbik cu 23 lb 12 oz a si ih, a thi. A dam ih suakmi naute rit bik cu 22 bl, 8 oz a si.

11.  May thla ih suakmi naute cu a tlangpi in 200 grams tluk thladang suak hnakin an rit sawn.

12.  Nunau pakhat in a tlangpi in, a dam sungah hmursensii (lipstick) 2.7 kg (pound 6) tluk a hmang.

13.  Kumtin USA ah rawl 96 billion pounds an hlawng.

14.  Rawl (food) siat thei dahlo mi cu khuai tizuu a si.

15.  Rap hlasakthiam, USA president innpi lutnak ih hlaska um sun cu L.L. Cool J a si ih, 1993 Bill Clinton president ṭuanlai ah a si.

16.  George Custer cu USA ih kumnobik general rak ngahtu a si ih, kum 23 lawng a rak si.

17.  Kum 18 kan kim tikah, kan thluak ṭhan a cawl.

18.  Nunau pawl a tlangpi in an dam sungah kumkhat tluk cu ziangmi hnipuan ka hruk ding tin an ruatnak ah caan an hmang.

19.  Hmaisabik cell phone cu 1924 ah tuah thawk a si.

20.  USA paisa ca ih president si lo mi milem zuk cuangmi pathum pawl cu $10 ca ah Alexander Hamilton, $100 ca ah Benjamin Franklin leh $10,000 ca ah Salmon Chase lem pawl an si.

21.  1960 tiang Disneyland ah mipa samsau pawl luh sian a rak si lo.

22.  Minung urkangmi ih vutcam cu diamond ah a cang thei.

23.  Newspapers feet 3 tluk sahmi ‘recycling’ tuah a si le thingkung pakhat humhim thawng a bang aw.

24.  Vui/saipi cu kum hnih tiang khal nau a pai thei.

25.  Sui hlom hlir laksawng peknak Olumpics cu 1912 ah a tawp.

26.  Nupum sungih naute cu a irh thei ve thei.

27.  Pawpi cu a phaw lawng ṭial lo in, a vun khal a ṭial.

28.  Leilungpi cu cii-phun dangdang a simi ramsa 1.4 million leh thingkung/pangpar ‘plant’ phun 500,000 ih luahmi hmun a si.

29.  Mi pakhat in a tlangpi in thil thaw theih theinak ‘taste buds’ 10,000 kan nei.

30.  USA ah ‘Super Bowl’ lek nak, half time laiih, zunginn an hman nak cu, veikhat hmanih hmang tambik caan a si.

31.  Kumkhat ah minung in vei 4,200,000 tluk mit kan ṭhep.

32.  Amazon tupi in leilungpi ih ṭulmi thli ‘oxygen’ a hrek tluk a suah.

33.  Nikhat ah litre hrek tluk a si mi, tii kan taksa ihsin, kan hlawng. Cumi cu thlalang hmaiih kan thaw tikih, kan thawkhu in a lang tir.

34.  Mirang ca ih number ngan nak ah ‘a’ cafang tel nak tawibik cu ‘thousand’ thawngkhat number a si.

35.  Benjamin Franklin cu a mit a ṭhalo tukih, mitkharh a nai le a hlat hmuhnak pahnih thleng a ṭul ringring ruangah, ‘bifocals’ timi mikharh pakhat ih a nai/hlat hmuh theihnak a rak tuah suak.

36.  Leitlun ih hmin saubik cu ‘Adolph Blaine Charles David Earl Frederick Gerald Hubert Irvin John Kenneth Lloyd Martin Nero Oliver’ a si.

37.  Latin cafang in HIOX cafang cu a linglet zawng siseh, a dunglam in khal siseh an bangaw thotho.

38.  Minung ruh ih ṭhenli ṭhen khat cu ke ah a um.

39.  Mirang ca ih cafang saubik cu cafang 45 ummi, ‘pneumonoultramicroscopocsilicovocanoconiosis’ a si.

40.  American mipum ih 22% cu mino an si.

41.  Minung pakhat ih vun cu a tlangpi in thluak hngakin a let khat in a rit.

42.  Mit mal deuh (myopia) timi cu thluak ṭha deuh thawn (high IQ) a pehpar aw.

43.  USA ih minung tuahcawpmi tidil (lake) cu ‘Lake Mead’ timi a si.

44.  Hmisabik phunhnam bangaw lo mi, hnamawnak (kiss) cu November 22, 1968 ah TV ‘Star Trek” timi ah a lang hmaisabik.

45.  ‘Great White sharks’ timi nga tumpi pawl in haa 3,000 tluk an nei.

46.  Nikhat ih ‘pushups’ tuah tambik zat cu vei 46,001.

47.  Leilung ih pound 100 ritmi minung cu ‘Mars’ ah pound 38 tluk lawng a rit.

48.  Mang (dream) cu a tlangpi in minute 5 ihsin 20 tluk lawng an si ṭheu.

49.  Rul nih hna a neilo nan, a lei in hna vekin theih theinak a nei.

50.  Cawhnawi a var/rang a si nak san cu protein a simi ‘Casein’ leh thau an tel ruangah a si. Cumi color pawl cu a rang/var an si.

51.  Mitmeng cingin hahtheu a theihlo.

52.  July thla ihsin November thla tiang thla thoknak cafang hmaisabik ngan khawm a si le JASON tin a suak.

53.  Europe ram ih, hmun hmin nei saubik cu Wale ih um mi ‘Llanfairpwllgwyngyllgogerychwyrndrobwllllantsiliogogogoch’ timi a si.

54.  Mirang cafang ih cafang 15 a bangaw mi nawhsal ih ngan ṭullo mi cu ‘uncopyrightable’ timi a si.

55.  IQ timi thluak ṭha lam tahnak ah 100 cu mi pangai a si ih, 140 cin ihsin, thluak lam midang hnakin ṭha tinak a si.

56.  Khuai 12 in an dam sungah khuai tizu, haite khat tluk lawng an tuah suak.

57.  ZIP code ih a san cu ‘Zoning Improvement Plan’ tinak a si.

58.  Hmaisabik Apple II hard drive ah 5 megabytes tluk lawng a tlem.

59.  Leitlun ih minung million 90 tluk cu kumkhat ah $75 hnakih mal lawng an hmang.

60.  Keyboard ih tluntabik tlar ih cafang um mi key in ‘typewriter’ timi na ngan thei.

Wednesday, September 4, 2013

Theihkaunak 61



1.      1897-1898 kum ih 'Alaskan Klondikegold rush' san laiah, aalu cu sui tlukin man a rak nei ve.

2.      Hongkong ah pasal, midang thawn nupa sinak hmangmi cu, a nupi in a that thei. Asinan kut lawng hmangin that sian a si.

3.      Athen, Greece ram ah, mawttaw mawn theinak license cu tikhawlhaw tthalo lole hnipuan hruk tthalo ruangah daan vekin laksak thei a si.

4.      India ih Taj Mahal innpi saknak ih ṭulmi thilri pawl cu leitlun ram dangdang ihsin saipi/vui 1000 rual lai ih, phur khawmmi an si.

5.      Kum 75 a dammi minung in, a lung ih thisen pump aw suak zat cu gallon 3,122,000,000 a si.

6.      A tlangpi in mi pakhat dam sungah kum 3 tluk cu ekinn ah caan a hmang.

7.      1878 ih saphawhlum sitnak ih phirit (whistles) an hmang hlanah, puante (handkerchief) an rak hmang.

8.      Brazil ram cu leitlun ih ram tumbik 5 nak a si.

9.      Minung ih kawngruh cu ‘concrete’ hnakin a cak/hak sawn.

10.  Sihte an itthat dah lo.

11.  Bill Gate ih inn cu ‘Macintosh computer’ hmang ih design suaimi a si.

12.  ‘Coconut’ ruangah kumtin minung atlangpi in 150 tluk an thi.

13.  Kiosa a pa pawl in a cancan ah an mah ih fa lala khal, thikthusia ah an that ṭheu.

14.  USA ih lar zetmi, ‘Golden Gate Bridge’ timi leilawngpi cu 1937 ah an ong thok.

15.  Mirang cafang ih ‘set’ timi cu cafang dang hmuahhmuah hngakin san a nei tambik.

16.  Kumtin sui ton 17 tluk cu USA ih nupa neiaw nak ih zunghruk tuahnak ah an hmang.

17.  Singapore ah tlangleng cawlhnak pakhat lawng a um.

18.  USA ih state lakah thurban ‘pineapples’ cinnak umsun state cu Hawaii a si.

19.  Ramkulh ‘continent’ zate ah khaw hmin ‘Rome’ timi an nei ṭheh.

20.  A tlangpi in nikhat ah mi pakhat in vei 14 a voihJ

21.  ‘Siberia’ ram ih a san cu ‘sleeping land’ a itthatmi leiram tinak a si.

22.  A tlangpi in American mi pakhat in kumkhat ah cawsa pound 109 tluk a ei.

23.  Zinghnam cu inn dawt 5 sang in a tlak le khal zianghman canglo ten a him thei.

24.  ‘Heineken beer’ cu ong tikah, minute 5 sung a phul suak dingin tuahmi a si.

25.  ‘Great Britain’ cu hmaisabik miluu ‘stamp’ 1840 ih rak tuahtu a si.

26.  Alaska state cu USA ramsung ih state lakih, ke ih feh ih hna ṭuan tambiknak state a si.

27.  American 10% in bills pawl sumpai ‘cash’ in an pek.

28.  ‘Orange juice’ ounce 6 ah nikhat ih minung ih kan ṭulmi vitamin C a um.

29.  Cycle to zuamawnak ‘Tour De France’ timi ah kumtin a zuamtu 100 hnakih tam an um ih, kilometer 3,200 tluk an tlang suak.

30.   Mirang cafang ih ‘vowel’ artlang/ a sangsangten ngan aw mi le ‘y’ ih cemmi um sun pahnih cu ‘abstemiously’ leh ‘facetiously’ timi an si.

31.  Tisarṭam in lei an khak theilo.

32.  Abdul Kassam Ismael, persian pa in kum zabi 10 laiah, a fehnak tinten 'library' cabu pawl a phur cih ringring. Cumi a cabu cu 117,000 tluk a si ih, kalauk 400 in an phur sak.

33.  ‘Tuna’ timi nga cu nikhat ah peng 100 tluk ti an leuh thei.

34.  A tlangpi in mi pakhat ih kumkhat sung ei mi le in mi cu ton khat hrawng a si.

35.   111,111,111 X 111,111,111= 12,345,678,987,654,321 a si.

36.   USA $5 ca dunglam ah number 172 hmuh theih a si.

37.   Beatles music group ih Paul McCartney le Ringo Starr cu kehtlak veve an si.

38.   Thlangtang ah thiahhlei pawl in thingkua ih an umnak cu ti lut theilo dingin an tuah.

39.  Mi pakhat in a dam sungah a tlangpi in tidai gallon 16,000 a in.

40.   Ruahti ah vitamin B12 a um.

41.   Nobel Peace Prize laksawng ih lem cuangmi cu mipa pathum lawngfangkheh zuk a si.

42.  Leitlun minung 5% cu USA ah an um ih, thawngtlakmi 22% cu USA ah an um thotho.

43.  Ni khat hnu nikhat second 0.00000002 in a sau vivo ih, kum 100 sungah second 13 tluk a sau tinak a si.

44.  Omaha, Nebraska ah biakinn sungih irh le hahtheu cu dan pahbal tinak a si.

45.  Natnak/ naa ‘pain’ cu taksa sungah second pakhat ah feet 350 tluk cak in a feh.

46.  Tibet ram ah cal le cal dai aw tir cu cibai buk thawn a bangaw.

47.  ‘Shark’ timi nga tumpi pawl ih nga an hmuh thei dan cu, an lung tur awn an thei thei ruangah a si.

48.  1900 ih USA ih mipum siardan vek a si le, kutthiam ‘carpenter’ mipum 596,000 an um.

49.  Apple ih 84% cu tii a si.

50.  Lemsuaithiam daVinci ih suaimi Mona Lisa lem cu inch 2.6 leh 1.9 tluk a si.

51.  Leitlung ih dawr tumbik cu ‘West Edmonton Mall’ timi a si ih, Edmonton, Alberta, Canada ah a um.

52.  Hlanlai zuknung lemcangthiam hminthang John Wayne ih hmin ngai cu Michael Morrison a si.

53.  USA ih a sabik ni cu July 10, 1913a si ih Greenland Ranch, CA, a satlam 134 degrees Fahrenheit a si.

54.  USA ih khawsikbik ni cu January 23, 1971 a si ih, Prospect Creek, AK, a dailam minus 80 degrees a si.

55.  USA ih president ṭuanmi hmuahhmuah fa pa mal neihsun an um hrih lo.

56.  Kum 3000 lam mi ah Egypt mi tam sawn cu kum 30 hrawng an si ah , an thi ringring.

57.  Truck mawnih pum cawmawnak cu, accident cangih thih tambik nak pakhat a si ih, 2001 ah minung 799 tluk an thi.

58.  Ngel tel in, kut ah ruh 54 a um.

59.  Mipa cu nunau hnak in 40% thlan an nei tam.

60.  1959 kum ah Elizabeth Taylor cu zuknung pakhat tuahnak ah million 1 man nei hmaisabiktu Hollywood star a rak si.