Thursday, October 18, 2012

Na fa, lawngfangkheh zuk zoh ih a um tikah ziangtin tuah ding

How to Respond When Your Child is Caught Viewing Porn
Nu le pa in fa le lawngfangkheh zuk tthalo pawl an zoh tikah ziangtin an tuah ding?

Hmaisabik ah cun, thil a takih cangmi pawl kan theih hmaisa a ttul. Tusun ah “survey” ih an hmuh dan vek a si le:

• A tlangpi in hmaisabik lawngfangkheh zuk pawl an zoh hi kum 10 ah a si. Hrekkhat cu kum 10 hnakih nauhak tla an um.

• 90% kum 8 ihsin kum 16 mi in online in an zoh.

• 80% kum 15 ihsin 17 mi in video in an zoh.

• Kum 16 simi, 5 sungah 4 in online in an zoh thei ringring.

A pawinak pakhat cu kawhhran tampi ah hivek thuhla hi rel le simtthat nak a um nawnlo. Khawhhran ih pulpit par ihsin le mino group tivek khalah sim le rel tlang nak a um nawnlo. Inn lam khalah, hivek thuhla hi a hnial in kan hnial. “Kan innsang ah cun, hivek ah buainak a um lo kan ti ttheh”.

Tthanthar tampi cu rualpi hneh ihsin hivek lam an zir thok. Abikin smart phone nei ih, internet restriction umlo ih tuahmi pawl an si duh. Zumtu tiaw pawl, mipa 50%-60% in lawngfangkheh zuk an zoh ti hmuhsuah a si fawn.

Na fa hivek zuk tthalo a zoh na hmuh a si le na tuk le ningzat ding khawpin kawk le sim si sawnlo in, a nem zawngin sim thiam a ttul. Culo le, theihthiam aw lonak, ningzat nak le thinnat nak le sual tuah duh sinsin nak le mahten, thiar fihlim aw duh nak a suak tir thei.

Atanglam ih nganmi pawl hi hivek zuk tthalo an zoh tikih, step tete nun simaw dan an si.

1) A takin tuah tum aw (Be Proactive):

Tusan kawhhran tampi cu thil a cang zomi ah lawng thusim an hmang. Cucu inn pakhat a hrek tluk kang hnu lawngah meimit tum thawn a bangaw. Na fa in nu le pa (sex) thuhla hi a rualpi hnen in si lo in, nu le pa hnen ihsin an theih hmaisa sawn a ttul. Hilam ram (Western)dinhmun vek a si le cu kum 8 tluk ihsin an theih a ttha. Culo le an thinlung pitlin dan ih zir in sim an ttul. Hitin ti ruangah, a zaten sim ciamco ding ti silo in, an kum ih zir in an theih ttulmi le an ralring ttul mi tete, an tawn hlanah sim ding tinak a si.

2) Pathian ih nu le pa sinak, tumtahmi simfiang aw (Set God’s standard for sex):

Pathian in nu le pa sinak cu nupa thianghlim ten neiaw hnu ih hman dingah lawng a tuah ih cucu nu pakhat le mipa pakhat veve hrang lawngah a si. Ningzat ding a umlo bakah, Baibal sungah khal fiangzet in Pathian in in sim mi a si. Nupa karlak siarlo nupa sinak va hman cu sual a si ih, cumi in ningzat le mualpho nak a suah tir thei.

3) Timlam cia aw (Plan ahead):

Na fa le pawl lawngfangkheh zuk pawl zoh thei cin an si hlan ihsin timtuah nak nei cia aw. Tthim nak ah, TV neilo lawlaw lole “block” sak. Cuvek thotho in computer khal ah “block” nak ret sak.

4) A ttul tikah, na tawndah mi pawl sim ve aw (When appropriate, share your story):

Na fa a tthanlian vivo vekin, na no can laiih, hivek lam thawn pehpar in narak tawnmi pawl sim ve aw. Nangmah khal tihsa thawn ummi minung na si zia sim fiang aw. Himi in na fa thawn nan pehtlaih aw nak le thuruah duh aw nak a ti kau vivo ding. Zumtu cu hivek lakah Pathian in nehtu sinak in pek zia sim fiang aw.

5) Lau/phang tuk hlah (Don’t freak out):

Na fa le khal nangmah thawn nelaw zetin thu ruahaw/rel tlang thei dingin biak aw. Na tuk in kawh le ningzat in tuah an si le nu le pa thurawn duh nawnlo nak le mahten si lolo khawruah ih um le a si lo zawngin nun duh nak a suak sawn pang thei.

6) Duhdawt zetin aw nem ten biak aw (Maintain a kind, compassionate tone):

Thinheng tuk laiah ttawnglo ding in zuamaw. A ttul le na nupi/pasal hnenah na thinheng nak sim hmaisa aw. Thlacam aw. Thinheng tuk lai ah nun sim tum hlah. Duhdawtnak aw nem thawn nun sim sawn aw.

7) Tumtah mi theitum aw (Remember the goal):

Tumtah mi sawn cu bawm, lamzin dikah fehpi le na fa le tleirawl an sinak lamzin ah fehpi kha a si. Fa le tampi cu thinlung hngawkin ka nu le pa in ziangtin in ti pei tiih, an umlai fang caan a si. Nangmah lala khal na nu le pa in ziangtin lo ti ve sehla timi ruat thiam in, nu le pa cu ziang tik khalih, an beunak le an harsat caan ih an pan nak hmunnuam a si zia lang tir aw.

8) An simmi ngai tum sawn aw (Focus on listening):

Mah sawn riangri ttawngtam tuk hmaisa le thil a feh sual thei. Mawhthluk hlanah, thusut nak thawn thawk hmaisa aw. Aw nem ten, ziangtin hivek zuk tthalo an zoh thawkih, ziangtluk a rei zo ti pawl sut tum aw. Mi tampi cu hivek zuk an zoh/hmu ruangah thinheng le ningzat tla an um ih, nu le pa hnenih an ruahnak an sim tikah, cu pawl tla cu an hlo ttheh thei. An simmi ih zirin nu le pa in lamzin dik le nundik ah kaihhruai thei an si. Cubakah, hivek ih lemcang pawl cu an cang laiah, zuri le siri ih tuahmi a tam bakih, ngaingai ih cawnlo ding a si zia pawl sim aw. Pathian mithmu ah fihnungza a si zia le Pathian ih tumtahmi le duh zawng nu le pa sinak sim fiang aw.

9) Nuamten/ngaihttha in an um thei nak dingin tuah aw (Put them at ease):

Ngaithiam theilo mi sualnak an tuah lo ti thei sak in, na fa le na duhdawt zia fim fiang aw. Jesuh cu kan sualnak thianfai dingah a thi ih ngaithiam kan si zo thu le tuah nawnlo ding in thlacam ding in zirh aw.

10) Tlacam tlang aw (Pray with them):

Thlacam sak aw. Mithmuh sualnak an tuahmi pawl sual ngaidam nak dil tlang uh. Fa le pawl in an duh le nangmah ih na thlacam vekin lo cawng vivo seh. Sualnak pawl phuanaw hnuah, Pathian hnenah in ngaithiam ruangah tin lungawi thu sim sal uh. Cuticun, fa la pawl ih thinlung ah thianfai/ thianhlim nak a um ve ding.

11) Tuah dingmi, anmah thawn nei aw (Make action plan with them):

Fa le pawl kha ziangvek in tukforh nak ih luat thei dingah timtuah nak an nei duh timi sut aw. Himi in nu le pa lawnglawng rinsan loin, kan mahten khal kan tuah thei timi rinsan aw nak lungput a nei tir ding. Cutin, na ruah banglo in, idea tthattha le tuah ding tthattha khal an lo pe ve thei ding..Tuah theimi pawl…………

• Hnaihngawk nak pawl khamsak tthehaw (Mtt.5); Computer, le phone tivek in hivek lem/zuk tthalo an zoh a si le “ap/software solution” lei aw la khamsak thei a si. Zuknung, game le rualpi tivek hnen ihsin a si ah cun, a ttul dandan in, hnamhnih aw lo dingin tawlrel sak aw.

• Rinsantlak an si le silo a can tuah sak in check ttheu aw (James 5:6); Zarhkhat veikhat lole thlakhat vei khat tivek in ziang an bang ti check ttheu aw. Ziangtluk in an sual timi zohsak nak sawn si lo in, ziangtluk in rinsan an tlak timi ah focus sawn aw.

• An hrangah nitin thlacam in,anmah khal thlacam fial aw; Hihi nasa zetin thlarau ral an do ti theih a ttul. setan khalin a cang thei tawkin a thlem tum ringring ti theih a ttha. Lawngfangkheh zuk tthalo pawl zoh hi leilung pi tawknak a si lo ih, kan Pathian cu kan tawnmi harsat nak hnakin a tum sawn ti kan theih a ttha. Nu le pa in duhdawt nak le aw nem te thawn kan sim thiam ding khal a thupi zet. (Galatians 6:1)