Thursday, July 28, 2011

Anthrax


“Anthrax” cu ziang a si?

“Anthrax” timi cu natnak ţihnungzet leh natnak ţhalo/se zet “Bacillus anthracis” timi ihsin a rak cangsuak mi natnak a si. Cumi “bacterium” cu thil fate tak cell ih tuahkhawm mi a si. Cumi “bacterium” pawl cun natnak an cang tir thei. Spore timi cu cell phunkhat a siih hna a ţuanlo (dormant) a sinan, amah thawn kaihaw mi thil athleng le a nung thei.

“Anthrax” phun thum:

1) Taksa/Vun (skin: cutaneous)
2) Cuap-hip theihmi (lungs: inhalation)
3) Pumpi sunglam (digestive: gastrointestinal)

Ziangtin himi natnak na ngah thei?

“Anthrax” cu mipakhat ihsin pakhat hnenah sawnaw theimi a si lo.

Rannung/ramsa ihsin ngahmi anthrax: Himi natnak a ngahmi ramsa pawl tham leh ramsa hmul ih tuahmi thilri pawl ihsin natnak ngah thei an si. Cubakah, pumpi lam anthrax natnak tla hivek natnak a neimi saahminlo einak ihsin ngah thei thotho a si.

Hriamhrei aiah Anthrax: Anthrax hi hriamhrei pawl (weapons) vek khalin hman theih a si. 2001 ah USA ah hivek a rak cang dah zo. Anthrax pawl cu postal system hmanin ca sungah a phutmi/dipmi thil (powder) retin an tuah. Himi in athrax natnak case phun 22 lai acang/asuah tir.
Ziang tlukin Anthrax cu a ţihnung: USA ih harhdam nak lam Centers for Disease Control (CDC) ihsin hivek lam ţihnung zia A,B,C tin an ţhen ih anthrax cu A nak ah a um. Ziangruangah ti a si le cu:
1) Mipi hnenih natnak ţhalo tumbiksuak tir theimi a si
2) Hmunkau/tampi ah a karhzai thei
3) Himi kham dingah nasa zetin timlam nak le kilveng nak a ţul
Taksa/vun ih ngah theimi anthrax natnak atam sawn cu “antibiotics” thawn zamrang ten an kilveng aw le cu a hlo sal thei. Ţhaten zoh ţhataw lo hmanah 80% cu himi ruangah an thi cuanglo. A ţihnungbik cu pumlam (gastrointestinal) natnak a si ih, mi pali ah pakhat cu an thi ţheu. Inhalation timi a hip ih hip mi tla ţihnung zet a si. 2001 laiih himi natnak ngahmi a hrek cu hivek in an thi.
Ziangvek si natnak sign pawl: Himi natnak sign pawl cu ziangvek natnak an si timi ah hngetaw in pakhat le pakhat an bangaw lo.
Vun : Hmaisa bik alangmi cu hma fate vek a siih, cumi ihsin a tum vivo. Cumi ihsin hnai ah a cangih a laifangah a dum in a um. Asinan, a na lo.
Pumpi : A hmaisabik ah luak suak, rawl ei duhlo, thi tel in sungdawk, tak saa/ling cule pumna besia a cemcih.
Hip/Hawp : A hmaisabik ah raibur vek ih um, dangnaa, tak malte sa, thanaa vekin um. Nehhnu vivo ah cun, khuh, awmna, thawsam, thacem leh thanaa (asinan, raibur menmen le daingah menmen thawn kan pawlh lo ding ralring ţul.).

Zianghtluk rangin natnak a kaimi a na lohli thei?
Himi natnak a kai veten ni 7 sungah natnak sign pawl a lang thei. Asinan, a hip ih hip (cuap) lam nat nak cu ni 7 ihsin ni 42 sung khal a rei thei.
Ziangtin tuamhlawm aw ding?
Antibiotics pawl hi himi natnak ngah veten hman an si ţheu. A tuan thei bikih, natnak theihthiam le sivai thawn tuamhlawm aw a thupi bik.
Anthrax kiahnu ih khamaw dann: Anthrax kai zonan, natnak ngah hrihlo hrangah cun, tuamhlawm aw dan a danglam. Harhdam nak zunglam ihsin antibiotics (ciprofloxacin, levofloxacin, doxycycline, lole penicillin) pawl komkhawm, anthrax khamnak sii hman an si ding.
Natnak ngah hnuih tuamhlawm aw dann: Himi tuamhlawm aw nak cu ni 60 reimi antibiotics thawn tuamhlawm aw nak a si. Dam thei le thei lo cu ziangvek anthrax natnak timi leh ziang tluk rang in kan tuamhlawm aw timi parah a ţhum aw.
Anthrax hi kham theih a si maw?
Himi natnak khamnak si (vaccine) a um. Asinan mi zapi hrangah a ngah hrihlo. Himi sii cu Anthrax a kai/ngahmi US ralkap, laboratory ih hnaţuan pawl, leh Anthrax thawn peh paraw mi hna ţuantu pawl lawng in an ngah thei. Cubakah, Anthrax hi mi siatsuah nak ah hman ruangih himi natnak ngahmi pawl khal in an hman thei.
Anthrax ka ngah pang le ziangtin ka tuah ding?
Anthrax natnak ngah pawl ih neimi sign pawl na neih ah cun, na kiangnai bikih um mi harhdam nak zunglam theih tir lohli aw.
CDC (Centers for Disease Control) timi in Anthrax khamnak dingah ziang vekin ţuanvo a lak?
CDC cun State level leh Local level ih harhdamnak lam ih thunei pawl thawn kutkai aw in himi hrangah hna an ţuan tlang. Cu pawl tla cu:
· Anthrax hmangin ralbuainak a suak tikah ziangtin kan tuah ding ih, ziangvek dan le dun thawn kan bawmaw dan ding ti pawl an tuah.
· Emergency ih hnattuantu pawl state leh local level ih natnak control tu pawl thawn ţuan tlang theinak dingah training nak zirhnak tuah sak. Mipi le thuthang phuangtu (media) leh siilam thiam pawl hivek can ih tuah ţulmi tuah thiam dingih simfiang nak an nei.
· Harhdam nak lam ih hnaţuan pawl, ramsa siibawi pawl, le laboratory ih hna ţuan pawl thawn nai zetih ţuan tlang nak an nei. Electric database ih rampum zaten anthrax ih buainak umnak zohfiah thei dan an tuah fawn.
· Hivek a cang tikah, a ţul vekih test tuah thei nak ding laboratory tam tawk um cia ding ih tawlrel nak.
· Zato, laboratory, leh midamlo um nak kipah a ţulmi thil le ri an nei cia theinak dingih tawlrel nak pawl an nei.

Zohţhim mi source pawl
www.cdc.gov/nceh/
www.atsdr.cdc.gov/
www.cdc.gov/about/organization/ccehip.htm