Friday, November 8, 2019

Chin Mi Zate Hrangah!



Chin pawl hi kan ṭhangsonak le nitlak nak lam (ram ṭhangso) ram ih a bur in kan um khawmnak kum 10, 15 tluk hrawng a si ti sehla tampi a sual lo ding. Cutin, mah le tawk cio in, mit ih hmuh theihmi cin ah, kan dinhmun a ṭhangso zet.

Cutin kan ṭhangso tlukin a ṭhangso ve ciamco theilomi lole siatlam a pam rero mi pakhat cu Chin pawl ih kan lungput (mindset) hi a si. Politics, music, biaknak tvp…ziangtin kimah kan mah khua a silo mi, kan kawhhran a silo mi, kan pengmi a silo mi le ṭong bang awk lomi an si ahcun, ziang tlukin an ṭha, an thiam, an tawk, an qualify le khal thazang pek kan duhlo le paih lo lawng siloin, kan sawisel in, kan mah thawn a naih awk bikmi sawn, an quality zoh loin, kan hril in, kan duhsak sawn ṭheu. Zaten cu silo dingnan, zatek ah a tam sawn cu a si ding.

Himi lungput hi kan hlawn tengteng a cu tuk zo. Kan peng le kan ṭong bangawk lonakin, huatnak le duhsak awklonak suahpi sawn loin, pakhat le pakhat kan bangawk lonak, theihthiam awksak le kan theilomi zir tum cio ding kan si sawn. A qualify mi le quality neimi minung cu Chin mi a si phawt cun, duhsak zetin sun sak awk ding kan si.

Himi duhsak awk thiamnak lungput kan nei hlan sung cu, kan nuntu khawsak dan, kan neihmi, kan inn le motor le kan zirnak ziangtluk sangin mankhung hman sehla, Chin timi ah hmunkhat ten kan ding theiin, kutkai awkin hna kan ṭuan tlang thei dah lo ding. Lenglam ṭhansonak a thupi rualrual in, cuhnakih thupi sawn cu sunglam, kan thinlung, lungput, ruahnak ṭhanso ding a thupi bik sawn a si!

Kum 40 luangzo mi pawl cun, nan thei lai ding a zum um. General Newin (dictator, kawlram, leitun ih sui ṭhabik suaknak rori, leitlun ih farahbik ram cang tirtu) san ah, Kawlmi silo le Buddhist mi silo cun, Kawlram mi cu ziangtluk qualify mi an sile khal, dinhmun sangpi ah thleng theih a silo. An zoh bikmi cu, mi pakhat ih quality hnakin Kawl miphun le Buddhist sinak sawn kha an zoh.

Tu san ah, Chin mi pawl cumi lungput hngakih fihnung sawn in peng khat le peng khat kan tlairhrang awk zo. Cucu General Newin hngakin fihnungza kan si tinak a si. Kan pengmi, kan tlangmi, kan ṭong a thiammi a si lo ahcun, timi lungput thawn pakhat le pakhat kan zo hawk rero hrih a sile, Chin mi Pathian ih, kan phulo thlawsuah in pe rero mi hi, a laksal pang ding a phang um tuk. Karen le Kachin pawl caan a cem zo. Chin mi kan caan a si hi, Pathian duh zawng le pakhat le pakhat halhsih aw lo ten duhsak awk le ṭuan tlang kan thiam lo ahcun hlatpi kan thleng thei lo ding ti cu a fiang.

Mipum tam deuh in mipum mal deuh hmuahsuam, mi cak deuhin mi caklo nautak, cathiam deuhin cathiamlo nautak tivek lungput neihnak ding san a si nawnlo. Peng pakhat in peng dang va “influence” tum ciamco ding san khal a si nawnlo. Kan sinak ciar le, kan din hmun cio kha pakhat le pakhat theihthiampi le ṭihzah upat pekawk thiam sawn ding san a si.

Culawngah, a mawi tawk cu kan ṭhanso nerno in, leitlun ih miphun dang kan bang zik vivo thei nei a zum um!



Monday, September 30, 2019

Upat Peknakih Rampi Hero Pawl Lem Tuah A Sual Maw?


Tuhrawng, Kawlram ah Aung San milem tuahmi thu ah Khrihfa biaknak lamin siseh, politics lamin siseh a duhlotu pawlin sirhsan ṭhaṭha nei cio in an sim, an au pi nasa!

Zumtu lamin hivek milem cu Bible thawn a kalh awkmi a si ti a si. Politics lam in le kha Kawlpa tak ko, mah miphun ih hero pawl lem tuah sawn ding titu khal an um. Hrekkhat nih hivek cu Kawl pawl ih idea/philosophy, milem biak tir duhnak a si titu khal bo lo!

Ziang a va si khal le, kan Chin ram sung te thlir phawt sehla. Aung San lem cu ret hrihin, Falam ah kan zoh a sile, Pu Con Bik, Pu Siah Luai le Pi Hlawn Kip Thluai upat peknak ah tiah milem tuahsakin sunglawi zetin, retsak an si.

Aung San lem tuah kha milem biak thawn kan tahtthim ahcun, himi milem pawl kan tuah mi teh milem biak thotho kan si lo maw tin thusutnak a um. Ka hmuh dan ahcun, kan si lamlam lo. Pathian vekih biak dingih kan tuahmi a si hrimhrimlo ti kan fiang tuk tin ka ruat.

Culawng siloin thuanthu hlolo ding le anmah cawimawinak ah tuahmi a si. Cuti a sile Aung San lem tuah ruangih milem biak tinak a si thei maw? Rampi pakhatin tuah ding a timi cu tuah ding a si ko. Kan biakmi a silo ti cu kan fiang.

Hero pawlih lem tuah hi, Kawl idea lawng a si lamlam lo, Western ram le Khristian ram tampi ah khal an hero pawl lem cu maktarara in le zoh tlak rori ding sawn in an tuah. Curuangah Pathian an phatsan ih, milem an biak tinak a si hrimhrimlo.

Moses in mipi nelrawn ih a hruai lai ih cawlem tuah vek le Bible sungih siangpahrang sual tampi ih milem an tuah an biak tirmi thawn zianghman pehpar awknak a neilo lawlaw ti hi kei ka pom dan a si.

Amah belte, milem nan tuah dingih nan biak pei ti a si ahcun, zumtu hrangah cu sual a siih, kan tuah lo dingmi hrimhrim a si! Ziang tumtah nak thawn hero pawlih lem tuah a si timi kan theihfiang ahcun buai ding a um lo.

Kan do ding le ṭihnung sawnmi cu mit ih hmuh theihlomi milem biaknak sawn kha a si! Bum in um hlah uh si!

Monday, June 3, 2019

Layman’s Prayer


Lord, I am just a layman in the church
Lord, thank You for freely giving us salvation
Lord, I don’t know how to preach
Lord, I only know how to listen when people preach
Lord, I really don’t know how to pray out loud
Lord, I don’t possess a good voice to praise You!

Lord, I don’t expect to receive rewards in heaven
Lord, I am satisfied with the least important person position in heaven
Even that position is way more than what I really deserve
For me, to live beside You forever is more precious & more important than
Any crowns, rewards and glories;

It is the most precious reward for me!  

“Kawhhran Member Pakhat Ih Thlacam”


Bawipa kei cu, Kawhhran ih member menmen ka si
Bawipa rundamnak a lakin in pek, in tuahsakmi parah ka lungawi
Bawipa kei cu, thuthangṭha aupi thiammi ka silo
Bawipa kei cu, thuthanṭha simtu pawlih thu ngai lawng ka thiam
Bawipa kei cu, ring zetin, au ciamco ih thlacam ka thiamlo
Bawipa kei cu, aw ṭha zetih hlasak khal ka thiamlo

Bawipa, kei cu, Vanram ih laksawng ngah ding ka beisei lo
Bawipa kei cu, Vanram ih tenaubik dinhmun, ka duh tawk
Cuih dinhmun cu, ka phulo laksawng sangbik sawn a si
Suilukhum le laksawng dang pawl hngakin
Na kiangih kumkhua um dingmi ka si kha ka hrangah

Laksawng mankhungbik miangmo a si! 

Friday, May 10, 2019


Mom I love you, not because you are perfect
Mom I love you, not because you are strong
Mom I love you, not because you are beautiful
Mom I love you, not because you are diligent
You don’t have to possess all of these to be loved
Mom I love you, not because today is Mother’s Day
Mom I simply love you because of who you are
Mom I love you because you are my mother
Without you, I wouldn’t be who I am today
I love you mother!

Nu ka lo duhdawtnak hi, soiselbo na si ruangah silo
Nu ka lo duhdawtnak hi, mi tumruhzet na sinak ruangah silo
Nu ka lo duhdawtnak hi, na mawituk ruang khalah silo
Nu kalo duhdawtnak hi, na law tuk ruang khalah si cuanglo
Duhdawtnak co dingin, hivek pawl na nei heh a ul lo!
Nu ka lo duhdawtnak h, Nui Sunlawih Ni a siruang khalah a silo
Nu ka lo duhnak san cu nangmah na si ruangah sawn a si
Nu kan lo duhnak cu ka nu na si ruangah a si sawn
Nangmah umlo awla, tusun dinhmun ah ka um theilo ding
Ka lo duh Nunu!

Wednesday, April 10, 2019

Zumtu Kan Thih Hnuah, Kan Taksa Ruangpum A Thupi Lai Maw?


Mei-Ur Ih Mithi Phumnak (Cremation)

Mithi ruangpum mei ih ur kaangnak hi Hinduism sakhua biaknakih kum reipi rak hman zomi a si. Cucu Antyesti tin an ko. Cumi ih a san cu “Netabik Raithawinak” (the last sacrifice) tinak a si. Cutin mithi thlah awknak cu biaknak lamih daan vekin, a tlangpi in thih hnu nazi 24 sung ah mithi ruak cu urkaang a si ṭheu.

Hindu sakhua cun reincarnation timi, suahsalnak/piangnawnsalnak an zumih, meisa ihsin thianhlimnak a suaktir ti an zum ruangah meisa thawn mithi ruang an urkaang nak a si. Biaknak dangdang pawl Judaism, Christianity le Islam pawl khal in mithi phum dan an dangten an nei ve. Islam pomhnget zet pawl cun, mei ih mithi-ruang urkaang awk cu a thianghlimlomi a si tin an pom. An pom dan cu, “Pathian in taksa ruangpum mawizet in peih, a hnen kan kirsal tik khalah, a ṭhabik dinhmun in kan ruangpumpi Pathian hnen thlengsal ding kan si” an ti.

Judaism biaknak khalin, mithi cu urkaang siloin, phum tengteng ding tin an pom. Curuangah Bible sung khalah felfai ten an phum awknak hmun tampi ah hmuh theih in a um. America ramih mithi phumnak lam pawlpi a simi National Funeral Directors Association cun USA ah 50% tluk cu mei-ur nak thawn phum awk an siih, 2035 ahcun 80% tluk a si ding an ti. Canada khal cumi kum hrawng ahcun 90% tluk me-ur nakin phum aw ding an si ding ti a si.

Hitin mei-ur nakih mithi phum awk ding an tam sinsinnak cu sumpai liamkuang a mal ruangah a si. Zumtu tampi cun, “kan thih hnuah kan taksa ruangpi cu ziangvek in, in phum khal le poilo” titu tampi an um. Bible in mithi phum dan in zirhmi ziangvek a si ti zohtlang uh si!

Zumtu Hrangah Mei-Ur Ih Phum Awk Ding A Si Maw?

Bible ih kan hmuhmi cu zumtu pawl an thih tikah, mithi ruangpi cu ṭihzah upatnak le uluk zetin, mithi ruak retnak ding lungpi sung, thlan ṭha zetzet ah thawhsal ni hngakin an phum/ an ret. Mithi ṭha ten an phum awk hi ziangmibik a kawhhmuh duh ti kan theifiang a ṭul.

Bible sungah kan takruangpi thupit zia tampi hmuh ding a um. Pathian Amah rori ih saduhthah ih a design (Seem 2:7) mi a si. Curuangah David cun, Saam 139: 13-14 ah “Ka sungril tiang a tuah ṭhehtu cu nangmah na si; Ka nu ih pum sungih i seemtertu khal nangmah na si. Ṭih-um zet le lamdang zet ih in tuah ruangah, Ka lo thangṭhat. Na tuahmi hmuahhmuah hi mangbang
le khuaruahhar an si. Cucu ka thinlung zate in ka thei” a ti. Saam 8 nak khalah minung hi manbangza ih Pathian ih tuahmi kan sinak hmuh ding a um.

Kan takpum ruangpi kilkhawi ding thupi zia cu, I Kor 6:18-20 ah “Nu le pa sualnak kha hrial uh. Sualnak dangdang cun milai taksa hi a siatsuah tuk lo; sikhalsehla nu le pa sualnak a tuahtu cun amah ih taksa par hrimhrim ah sualnak a tuah a si. Nan ruangpum cu Thlarau Thianghlim biakinn a si ti nan thei lo maw? Cuih Thlarau cu nan sungah a um ih Pathian ih pekmi a si. Nannih cu nanmah ih ta nan si lo, Pathian ta nan si. Man pek ih leimi nan si. Curuangah nan taksa cu Pathian sunlawinak ah hmang uh” tin a um.
Kan taksa ruangpi cu kan mai ta siloin thlarau thianghlim umnak innpi a si. Sinan kan thih veten cun, kan taksa le thlarau cu a ṭhen aw vuarvi (Seem 35:18, Tirh 7:59, Jeim 2:26). Sinan kan taksa ruangpi cu kan thih hnu khalah thuanthu a nei lai.

Pathian In Mithi Ruang A Thupi Tir

Thawhsalnak ruangpum thawn pehparin, I Kor 15:20 ah “Sikhalsehla thudik cu hiti in a si: Khrih cu thihnak ihsin thawhtersal a si zo ih a thi ciami pawl thawhter an si ve ding ti theihnak ah rah hmaisa bik aamahkhan a si” le, Fil 3:21 ah “Amah in a ṭawnṭai ih a thi theimi kan pumsa ruangpi hi a sunglawimi amah ih ruangpi bangtuk ah a thleng ding; cumi tuahsuaknak dingah ziang hmuahhmuah amah ih uknak hnuai ih ret theinak cahnak huham a neihmi kha a hmang ding a si” tin a um.

Pathian hmuihmel kengin tuahmi kan taksa ruangpi cu thih hnu khalah, Pathian ih tuahmi a si ruangah ṭihzah upatnak thawn tuamhlawm aw ding a si. Curuangah, kan Bawi Jesuh ih ruangpi khal ṭihzah upatnak le rimhmui phunkim thawn, thianhlim zetin tuamhlawm ih, phum/ret a si. A sunglawimi ruangpi timi glorified body cu midangpi vekin, kan thosal ding tinak siloin, kan dam laiih, kan hmuihmel kan keng thotho ding.

Mithi ruangpum hi Pathian in thupi tukih a ret ve ruangah Sarah, Abraham, Deborah, Isaac, Jacob, Joseph, Aaron, Moses le midang tampi kan Bawi Jesuh telin a ṭha theibikin tuamhlawm in an phumnak a si.

Upatnak Thawn Phum Awk Ding

Bible ah mei-ur nak in siloin mithi cu phum tengteng ding tiih nganmi cu a um lo. Thukam Hlun mithiam pawl Old Testament scholars pawlih hmuhsuakmi cu upatnak le felfai te ih phum awk hi thupi zet a siih, ṭhiṭha ih phum awk theilomi cu ningzakza le thil mawilo zet a si ti an hmusuak.  Pastor kum reipi ṭuan zoih, cabu tampi khal ngantu , Dr Mike Fabarez cun, meisa-ur nak thawn phum awk cu Bible in sual a ti, tinak sawn siloin, zumtu pakhat cun, nasa zetin ruat hmaisa in a phum ih phum awk hi, mei-ur ih phum awk hnakin kan tuah sawn dingmi a si tin a sim.

Ziangruangah tile zumtu hrangah cun, ziangvekin kan phum awk ding timi hi Bible ah tampi in hmuhciami an um. Kan ruangpi cu upat pek dingmi a si bakah thlarauthianghlim umnak innpi a si.

Pathian in vutcaam a cangzomi a thotir thei sal lo maw ti thusutnak a um men thei. Pathian cun, ziangvek dinhmun ih mithi ruang ummi khal a thotir thei sal ṭheh. Ti sung tlakih thimi pawl, accident ih taksa ruang siat ṭheh ih thimi pawl, misa ih ur-kaang ih thimi pawl khal Pathian cun taksa ruang famkim ten a tho thei tir ṭheh. Sinan mithi ṭhaten phum a si tikah a thimi nu/pa upat peknak le a sersimtu Pathian upat peknak khal a si.

Tahṭhimnak pakhat cu, fa le pawl an nauhak laiah, lehnak milem toys pawl a siat tikah, an pa in a tuahṭha sal thei ti theiin, an pa tlung ding an hngak ṭheu. An pa ra tlung tikah, an tuahsual pang, ti a theiih a tuahṭhat sak sal ṭheu. Sinan, tihrim in, lehnak milem pawl an kut le ke tivek siatsuah hrim sehla, an pa cun, a tuahṭha thei konan, accident siloin, an tuahhrimmi a si ruangah a tuahṭha saksal thei konan, an pa cu a lungawi hrimhrim lo ding. A fa le pawl in milem tete kha, ṭhaten kilkhawi ih hmang ding kha a duhsak bikmi a si.

Zumtu cun, mithi kan phum awk tikah, ṭihzah upatnak le Bible ih zumnak ih kan pi le pu pawl le abikin in ruundamtu kan Bawipa Jesuh Khrih an phum bangin phum awk ding kan si.

(Himi Cahram cu Pastor, Dr. Mike Fabarez ih nganmi “10 Mistakes People Make About Heaven, Hell And The Afterlife” cabu sungih “Chapter 10-It Doesn’t Matter What Happens to My Body After I Die” timi ta a tawi theibikih letmi a si).


Wednesday, January 2, 2019

Christian cabu ṭhaṭha tampi cangan tu Dr. Josh McDowell cun nu le pa le fa le pehtlaih awknakah “Rules without relationships lead to rebellion, discipline without relationship leads to bitterness, anger and resentment” tin a sim.

Cumi umzia cu “Nu le pa in kan fa le hrangah ziangvek daan hnget khal tuahsak sehla, fa le thawn pehtlawih awknak/pawlkom awknak kan neilo ahcun, cumi daan pawl cun thu ngai duhlo sawnah le eltaihnak a suah tir sawn” tinak a si.

A sim betmi cu, fa le fala, tlangval zik reromi kan nei a sile, an khawvel (their own world/view) dinhmu nu le pa in kan hmusak thiamih, kan theithiamsak a ṭul zet a ti. Ṭhimnak ah na fanu/pa in “Rock N Roll” hla tivek ngai a paih zetih, ring zetzetin a room sungah a ngai ṭheu. Cuvek caan ah na hnaset zetih, “volume niam deuhin tuah aw” tivekih na sim hnakin, “ee, cumi hla cu ṭha zet ual, zo si a saktu?” tivekin theihcak zet vekin fa le biak thiam le ṭhatnak a suahpi tam sawn ti a si.

Nu le pa tampi cu fa le pawl hrangah thlun ding daan kan tuahsak ciamco ṭheu nan, fa le khawlvel an hmuh daan vekin an hmupi thiam lo ṭheu. An duh zawng tete balance zetin kan thlunthiam lo ahcun, nu le pa cu biaktlak ah mi an ruat nawnloih, anmah ten room sungih kharhkhum awk an hmang phah. Nu le pa cun fa le cu nunsim ding hrimhrim a siih, sinan, nun sim hlanah, pakhat le pakhat theithiam awkzet hmaisa a ṭul.


Fa le pawl khawvel (view) theisak thiam le hmusak thiamin nun sim thiam vivotu nu le pa si zuam cio uh si!