Monday, November 21, 2016

Duhthu Sam.....


1) Nauhak laiah, tlangval lohli si ka duh..
2) Tlangval laiah, innsang din ih pacan si lohli ka duh…

3) Innsang din in pacang si hnu ahcun, ziang ka duh?....

Thursday, August 11, 2016

In Tansan



Pipu luahmi, Lairam
Na ram, ka ram
Kan ram ..

Santhar tiah, ramṭha hawl in
Kham le lunglak umnak ṭhalo tiah
Kan suak, kan vai

Mikhua, miram kawlphai lam khal
Lairawn tiah, can tir in
Pipu rohmi Lairam, luahtu an ziam..

Phairawn, ramnuam kan thleng, kan vai
Nun nawm cenin, sinak kan hngilh
Laimi…

Pathian pekmi, Lairam te khal
Vairang ram bang, ser caan a cuu

Lairam in a lo ṭul, a lo hngak ee…Laimi!

Wednesday, August 10, 2016


Himi “hmuhnak lole cahram” tawite hi aliamciami kum 4 ziklai ih, kawllak ih rawngbawltu in phungki pawl thawn Pathian biaktlangnak zuk a rak tarlangmi ah Laimi hrekkhat ih soiselnak pawl parih ka hmuh nak ka rak ngan dahmi a si. Siarsal duh hrangah tiah ka rak tarlang sal. A dik ttheh tinak asilo ih keimah bulpak hmuhdan nganmi sawn a si.  Abikin Laimi zumtu tiaw ve pawl ih biaknak dang a bikin Buddhist pawl kan hmuhdan kap-hnih (2 different viewpoints) in zoh kan tum pei.

1)   Lami zumtu pawl hi, nasazet in Laitlang lamih kawl purang an rak sak tikah, duhlo in kan au, kan kaankuat ttheu. Asinan, kanmah nih le kawl pawl lakah, Pathianthu sim in, le kawhhran ding in kan vak tikah, Buddhist pawl in in kham pang le, biaknak lam ah zalennak a umlo, lamzin in kham kan ti. Kanmah in kan kham ahcun, a poilo ah kan ruat lala fawn.

2)   Zumtu pawl kawlram ah biakinn sak sianglo, zumtu in nautak ..tvp CHRO (Chin Human Rights Organization) lam in siseh, midang hnen khalin nasazet in canganmi a um ttheu bakah zumtu tampi in tla kan aupi ttheu. Ngaiingai ten tih asile, leitlunih ram zalenbiknak USA hmanah, biakinn hi duhduh in sak a ngah cuanglo. Sak theilo dingih kaankuattu khal zumtu lala an tampi. Daan le duun a um. Laimi biakinn sak nakah cuvek tong rero tla kan um zo. Sim duhmi cu, zumtu lawng right kan nei bik ding a si cuanglo. Zovek biaknak khal right kan nei dan a bangaw ttul ti kan theih a ttha.


3)   Extreme tukin rawng kan bawl le, silo tukin biaknak dang pawl kan va kham le kan hmuh sungah cun, Thlarau Thianghlim khal kan parah a cangvai thei ding zatin a cangvailo men ding. Duhdawtnak tel loin, rahttha a rah ttheilo. Tunitiangih evangelist hminthangbik le zohmanih tluklomi, Paul kha rawng a bawl laiah, milembiak pawl theih thei dingin, an pathian lempawl sawn kha  a tthalam in tahtthimnak ah hmang sawn in rawng a bawl tikah, thlarauhlo tampi kaihngahnak le zumlotu hrangah a thusim awl-ai ten an theih phah nak ah an hmang sawn.

4)   Laimi pawl, biaknak dang pawl parih kan hmuhdan kha huatnak lam sisawnloin, duhdawtnak thawn seherhnak neiin, an lakah rawngbawl ding sawn kan si. Kan tuahmi hmuah dikih ruat ringringih, biaknak dangih in ti ve tikah, an diklo kan ti ringring le cu ramthim kaupi ngaiingai kan nawr thei lo men ding. Kap-hnih (2 different point of views) in zohthiam le rawngbawl thiam, a bikin zumlotu pawl lakah a ttul zet.

Pathian in a hnattuantu le bawmtu zaten thlaurauhlo tampi kaingah dingah thlawsuah pe hram seh.



Tuesday, August 2, 2016


Nolai caanha, ram le miphun hrang
Nunnak thapin, ka vak ka tawi
Lungthlitum, rak suangtuahmi
Lo sim ningla..

Nikhat ni ah, Chin miphun in
Pangparhi thawn, hmuak ding caan
Ka thlir, ka cuan
Cuih sunmang thawn, ka nung nerno

Suangtuahmi ni, kim ni umlo
Chinram hrangih, thisen, thlanhri
A luangmi hmuah, An hna
An hlensuak nan..

Nunnak thapih duhkuahkomi,
Chin miphun hrang ka pekawk nak
Hlawhsam hmanning, sirnak umlo!
Nehnak pangparhi khal, hngilh men koning…

Thursday, June 16, 2016

Sunday School Ah Calai Zirh A Sual Maw?



Hrekkhat in Sunday School ah kan calai leh nunphung zirhlo ding lole zirhnak hmun a silo ti tu an um ih kan theihfiang theinak dingah Sunday School hi ziangtin a rak suak timi theih a
ul in ka thei. A tawizawngin  Sunday School timi a rak suahnak hi, 1780 kum hrawng England ram harsatnak maksak ton caan, mifarah nauhak tampi nu le pa thawng-inn ih um le nauhak pawl nikhat nazi 12 sung hna an uanih, tlawngkai thiamlo leh cathiamlo ih an um tikah, Anglican Evangelical pa, Robert Raikes timi in a seherh tukih Rev Thomas Stock hnen bawmnak dilin, nauhak pawl an cawlh caan um sun, Sunday ah ca zirh thei dingih a dilnak ihsin Sunday School timi a rak cangsuak nak sawn a si.

Cutin Bible cu text ah hmangin ca ngan leh siar daan an zirh phah. Nuncan ziaza mawi (nunphung) an zirh nak ihsin Sunday School timi a rak cangsuak nak sawn a si. Curuangah kan fa le pawl cu Sunday School ah Pathian thu kan zirh ding kha number one a si ih, cumi rualrual in pahnih nak ah kan
ong le calai Bible hmangin kan zirh khal le a sualnak hngakin kan hlawkpi ding a tam sawn. Inn lam khalah zirh awk thotho ding. Mipum mal te lawng a simi Chinmi pawl in biakinn lole kawhhran hi Pathian thu bakah, kan hlolo nak ding lawng siloin, kan ong leh calai kilhimak leh kan fa le pawl in kan calai, kan ong an uar leh an upat thiamnak dingah kan hmangthiam sinsin ding a thupi zet.


Kan kilhim awk thei sung cu Pathian thu pahbal lo in kilhim aw ding kan si. Ziangah tih le kan kilhim awk theinawnlo caan khal a um leh men ding. Cumi caan thleng hlan tal kilhim awk eno ko uh si. Kei cun, Sunday School ih Pathian thu zirh phahih kan calai, ong zirhnak nei cu a suallo bakah, kan tuah tengteng ulmi sawn a si tin ka ruat, abikin Chin ong hmanglo nak hmun leh ram ah a thupi cuang……

Tuesday, June 14, 2016

Kawhhran Upa



Bawipai mithmai zoh phah cingin,
Amai ram hrang, mipi rianin
Tikcu leh caan thap tahratin
Bawipa riantu, kawhhran upa

Relhat hngakin, relsiat tam caan
Thanau loten, uan eno law
Na pekawknak, theihpitu umlo hmanning
Pathian theihpi, a thupi sawn

Bawipa riantu, kawhhran upa
Sawmdawl, thiam a va ul em
Kawhhran upa, umlo ningla

Kawhhran timi ziang bang ke maw?

Monday, June 13, 2016


China population: 1,388.2 million
Non-Christians : 1,279.9 million (92.2%)
All Christians : 108.3 million (7.8%)
India population : 1,282.8 million
Non-Christians : 1,254.6 million (97.8%)
All Christians : 28.2 million (2.2%)
Nepal population: 29.4 million
Non-Christians : 29.1million (99.1%)
All Christians : 0.3 million (0.9%)
Vietnam population: 93.8 million
Non-Christians : 84.9 million (90.5%)
All Christians : 8.9 million (9.5%)
Laos population : 7.2 million
Non-Christians : 7.0 million (97.2%)
All Christians : 0.2 million (2.8%)
Myanmar population: 54.4 million
Non-Christians : 49.6 million (91.1%)
All Christians : 4.8 million (8.9%)
Indonesia population: 254.2 million
Non-Christians : 221.7 million (87.2%)
All Christians : 32.5 million (12.8%)
Cambodia population: 15.9 million
Non-Christians : 15.4 million (96.8%)
All Christians : 0.5 million (3.2%)
Bangladesh population: 159.8 million
Non-Christians : 159.2 million (99.6%)
All Christians : 0.6 million (0.4%)
Source: Asia Harvest (June 2016-Newsletter #136)

Tuesday, May 24, 2016

Ka Nu Falam Ṭah Aaw!


Ka ngai tiin, in ra tlawng ṭheu,
Nirei cam cun, umhar tiah
An phun an zai
Ka tuar ṭenṭo

Kum 125 kim cuahco ee
Ka hrinsuahmi, ka fa le tla
Kir zai rel ni
Hngak hlap hmanning, thlengni umlo

Na nu Falam ka tar vivo
Fa le pawl funkhawm awkin
Laihlum dingih, nan tlun ding caan
Ka thlir ka cuan

Pialral thleng hlan
Saduhthah, kim hram ko seh
Surbung tlang leh Lungpi khalin
An lo hlam ee…..

Monday, March 7, 2016

Kum Zabi 21 & USA Chin mi Ziangtin?




August 1, 2015 ih Indianapolis khua ih um mi Burmese American Community Institute (BACI) ih study tuah dan vek asile USA ram sungah kawlram ih rami mipum 146,037 kan um ih, cu mi lakah miphun teten umzat cu a tanglam vek a si.

1. Chin – 50,147
2. Karen – 64,759
3. Karenni (Kayah) – 11,619
4. Kachin – 3,395
5. Arakanese – 2345
6. Burman (Kawl) – 5,167
7. Mon – 2,022
8. Shan – 1,118
9. Hnamdang– 904

A tlunlam ih list vek asile Chinmi hi, kawlram ihsin rami miphun lakah mipum tambik pahnih nak kan si. 1990 tiang hrawng cu USA Chinmi thleng sun leh um sun pawl cu, Bible tlawngkai phah lole “immigrant visa” ih um deuh hlir an si ti sehla, a sual tuk ciamco lo ding. Kum 2000 hlan ahcun, USA ih Chinmi rak um mi pawl hi a thawng kan rak kim lamlam lo.

Cuticun, kum 1999 leh 2000 hrawng in Guam lam ihsin kawlram mi “waiver visa” in lut thei/tlawn thei a si ih, mainland ah an rak lut vivo. Cu hnu kum 2007-08 hrawng in Malaysia lam ihsin “refugee” USA in a la ciamco lala ih tusun nitiang, cuticun Chinmi kan karhzai vivo. Ram thumnak tiih, an timi kan thleng cio tikah (Europe, Canada, Australia & USA,  ramthar a si ih, zir ding cawn ding leh zirlo dingmi, cawnlo dingmi tampi kan nei. Tusun nitiang a hlawmpi ih kan thlen khawmnak hi kum 10 fang hrawng a si ding. Hiti ih, a hlawmpi in mi ram ah kan rak tlan lole kan rak vai tikah, kan tesin fa le pawl san tiang Chinmi kan sinak hlolo dingin ziang tin kan kilkhawi awk dingih ziangtin kan ṭhanso thei ding timi hi thuipi zet a si.

Ziangtin kan kilkhawi awk ding lole ziangtin kan ṭhanzo thei ding-timi kan zoh hlanah, kanmah vekih Asia am ihsin rak thleng hmaisa pawl thuanthu a tawi zawngin kan zoh ta pei. Asia ram ihsin ra vaimi hi, vai ti hnakin raltlan (Refugee) ih rami an tam sawn ti sehla, tampi a sual lo ding. Indian pawl hi Asian mi ah cun, mivai an si bik deuh. Indian pawl cu, an fa le pawl cathiam an si theinak dingah nu le pa in nasazet in hna an ṭuan. Curuangah, cathiam, Doctor le Engineer tampi Indian mi hmuh ding an um. Culawng siloin, pakhat le pakhat an bawmawk ih, (Gas station) dawr tivek hi, Indian pawl ih neihmi a tam zet cuang. Kumpi/acozah bawmnak (Welfare-food stamp, Medicaid tvp..) ringih um an tam tuk lo.

Tuluk (Chinese) le Korean, Japanese tivek pawl khal sumpai hawlnak lamah an bawm awk ih fa le pawl cathiam si dingah fimzirnak lam thazang nasa zetin an pe. Pursum lamih mahte todelh aw thei le cathiam tampi an um. Cambodian, Laotian, Vietnamese leh Philippine pawl hi raltlan ih ra lut an tam ih, hmaisa lam ih ra thleng pawl cu, lo tuah lole lo (farm) ih hlawh aw tete an si nan, neh hnu ah cun, ei in dawr, rawl dawr tuah in pum cawm an tam. Sinan, an fa le pawl cathiam dingin an forhfial. Hi pawl lakah hrekkhat cu san thum, li lai tiang cangkang lam pan cuanglo in, kumpi/acozah  bawmnak (Welfare) ringih nung nerno fangfang ih khawsa mi tla an tampi. Sii tama, zu tama cang lanta mi tla an tam zet. Ziangah tih le USA ra tleng hmaisa mi an nu le pa pawl in an zirh vivo lole, an fa le pawl in an nu le pa nun an cawng vivo ruangah a si tih hi, an hmuhsuakmi pakhat cu a si.

Cuti asile, kan nih Chin mi pawl teh kan fa le (First generation) pawl ziangtin, ziangmi kan zirh ve pei, nu le pa in teh ziangmi kan zir ve a ṭul ih ziangtin kan ṭhanso thei ding tih pawl, a tawi zawngin kan zoh hnik pei……  

1)    USA ah Chin mi tampi cu kutdawh (Beggar) thinlung kan nei lai, himi thinlung leh ruahnak hi tu ih, nu le pa pawl kan san ihsin kan hlawng tumlo ahcun, kan fa le san ah natnak pakhat vekin a karhzai awl zetmi leh ṭihnung ngaingaimi hrik pakhat a si ve. Cuvek lungput cu ziang a si tiah cun, khawpkham zetin, sumpai hlawh awk thei konan, kumpi/acozah bawmnak a silo zawngin dil ih ngah tum thotho.  Hihi ṭhanso nak in khamtu hrik “virus” pakhat a si ve.
2)    Chinmi 90% cu rethei zetih USA ra thlengmi kan si ti sehla, tampi a suallo ding. Sinan, ram ṭhatnak ah kan thlengih, ei le in khawpkham, inn leh motor te kan nei thei ih, leh mah ten kan todelh awk thei tikah, kan sinak hngilh tahrat in, puartho nak leh mi va hmuhsuamnak lole midang zianghman siar lemlo nak thinlung ṭhalo pawl kan rem awk a ṭul.
3)    Kan fa le pawl cu Pathian thu le hla ah feh tir kan duh kuahko zetnan, nu le pa le fa leh mithmuh ah, nu le pa lal ih Bible ca siar lai leh thlacam lai vek hmuh ding a um cuca lo ahcun, nu le pa kan tlasam tinak a siih, fa le mithmuh rori ah kan si tir ve duhmi an si theinak dingin, kan tuahpi leh kan tuahpi paih ve a ṭul. Nauhak lam expert pawlin nau hak cu an hmuhnak leh an hmuhmi ihsin tampi an zir sawn an ti.
4)    Inn sungsang hrimhrim ah kan ṭong kan hmang ringring a ṭul. Himi ruangah fa le thawn kawk awk phahphah nak khal tong kan tampi dingnan, man neimi kawk awk nak a si ih, an upa vivo tikah an thiehthiam leh dingih an lungawi tuk leh ding. Mai ṭong thiamlo cun, mai phunpi ngainat nak a hlo ih, mihlo sinak dingih step pakhat nak a si.
5)    Ramthim kan nor hmaisabik nak ding hi, hlaral ih um mi pawl hlanah, kan fanau pawl an si ti thei in, thlacamnak, kan nuncang ziaza leh kan neihsiah thawn kawhhran thawn ṭan tlangin hna kan ṭuan thiam ahcun, mipum malte a simi Chin miphun khal kan hlolo ding.
6)    Mirang biakinn tampi ah mino pawl khawm nawnlo in le biakinn tampi khar leh zuar ṭul ih a um nak san pakhat ve cu, zumtu tampi an rak focus mi “mission field” an hmuitim sual lole fuh lo ruangah a si. Ram dang leh ram hlatpi ih ramthim khalah mission hna ṭuan ding a si rualrual in “first step” ahcun, mah le innsang kan fanau pawl in kan thok hmaisa ta ding kha thupi zetmi leh a feh dan ding sawn a rak si.
7)    Miphun hlolo ding cun fa/nau nei tam khal a ṭul ve. China ram khal leitlun ram tampi ih an ṭihzah nak san pakhat ve cu mipum an tam ruangah a si. An tam tuk tikah, ram tampi hrangah pursum leilawng tuahnak dingah a ṭha tuk. Chin mi khal cithlah kan karhzai tir a ṭul zet. Mizoram tla cu mipum karhzai dingin an forhfial awkih, bawmnak tivek khal an pe awk. Mipum karhzai ding hi kan miphun karhzai le hlo lo nak dingah thupi zetmi a si ve.
8)    Himi hmuahhmuah lakih a thupibik mi pakhat cu Pathian hngilhlo ih, Pathian thu le hla thawn kan kaihhruai awk thiam ding hi a si. Kawhhran tampi ah upa le mino karlak “generation gap” kum an thlau awk tuk tikah, kaihhruai awk daan harsat nak tete a um. Himi kan ton mi hi “serious” zetin ngai poimawh in “balance” zetin kaihhruai thiam awk ding a thupi ngaingai.

Himi kan nganmi lo tla tampi a um lai dingnan, hivial in tuṭum ahcun si hrih seh. Kan fa le tampi cu, an bangawlo celcel: Kawlram ih suakih, USA ih ṭhanglian, Malaysia, India ih suak le USA ih suak tin an um tikah, nu le pa Kawhhran ṭankhawm in, kan fa le hrangah a tu ihsin, Pathian thu le hla bakah kan nuncang, kan tuahmi rori thawn kan zirh an ṭul. USA um rei deuhmi nih cu kan thei ding ih, ‘Spanish’ timi ṭongfang a lang veten thinlung ih langmi cu, “cathiamlo le hna harsa ṭuanmi” tin nautat deuhnak thinlung lole ruahnak mitthlam ah a lang cih. Midum pawl si le, thinlung ah “misual, mize” ti deuhin a tlangpi in mitthlam ah an lang. Mirang si le cu “ṭihzah” deuhnak thinlung ah a um.

Cuvek thotho in, Chin mi teh miphun dangih theih leh mihhmuh ah ziangtin in hmu timi a thupi zet. Chin mi USA ih tam deuh ih um khawmnak khua  hrekkhat ih zung (office) hrekkhat le hnaṭuannak hrekkhat ahcun, Chin ti veten cu “mihrawkhrawl, mibum hmang, cathiamlo, thu ngai duhlo” ti in in hmutu tampi an um zo (Kan si ṭheh tinak silo, hmun hrekkhat ahcun hminṭha ngah an um). Kan fa le san (first generation) ihsin kan kilkhawi aw theilo ahcun, neh hnu vivo ah cun, kan harsa vivo ding. Kan fa le san tal ah hnamdang le miphun dang pawl thinlung ah Chin timi ṭongfang an theih veten “Aw, Pathian theimi, cathiam, mi ṭhanso mi le mi teima mi miphun” timi an mitthlam ah lang thei dingin pakhat cio in ṭuanvo kan nei. Curuangah, kan fa le pawl cumi dinhmun an thleng theinak ding ahcun, Pathian rinsan leh Pathian thu thlun in fimthiamnak an zir ding kha a thupizet mi a si.
_____________________________________________________________________________________