"RO"

 

USA ih thlengmi Laimi (Chin) pawl kan fa le (first generation) pawl ziang ro kan roh ta ding? USA cu mivai (immigrants) ram a si. Tuni ih USA Laimi kan din hmun le, USA ih miphun/hnam dang (minority) pawl din hmun mal lai khaikhin tlang uh si.

Midum pawl kan zoh le an pi le pu sin san ihsin, Africa ram ihsin sal ṭuan dingah zuarih USA thlengmi an si. Hmaisabik African sal pawl cu 1619 kumah USA an thleng.Tuni ah san tampi tesin fa an nei vivo ih ramṭha ah an um konan, atlangpi ih zoh tikah, sualnak (crime) tuahtu, hnaṭuan paihlo ih kumpi/acozah cawmnak (welfare) ringin, nun nerno le sii-ta-ma (Drug-addict) le inn le lo neilo tampi an um. Mirang hnakin an kaa in cu Pathian an thei ve zetih, Laimi vekin zarhpi tinten khawm zuamzet an si ve nan, a tam sawn ih nuncan ziaza ah zohṭhim ding a um lo.

Cuvek thotho in, mirang/vun-ngo pawl tla Germany, England le Europe ram tampi ih ra vaimi hlir an si. Asinan, hi pawl cu an teimak dan (work ethic) a dang. Mipum in khal tutiang ah cun, a tam lam an si vekin, a tlangpi in cathiam le mizohṭhimtlak tampi ah le cawntlak zet miphun pakhat ah an rak cang.

South America lamih ra vaimi pawl, a tlangpi in, Spain ṭong hmang pawl hi tam tawk an um ve. Curuangah Spain ṭong tla USA ih rampi ṭong pahnihnak (Second official language) a rak cang. Hi pawl hi, an tlangpi in zoh lala a si le, hnaṭuan teima zetzet an sinan, cetzung le kodam (factory & warehouse) tivek ih thazang ṭul deuhnak ih hna ṭuan an tam. Ziangah tile cathiam an tamlo. USA daan pahbal (illegal) ih ra lut tampi an um. Cubakah, an nih khal kumpi/acozah bawmnak (welfare) ringin nufa cawm an tam. Hi pawl hi, a tlangpi in fa tam zetzet an nei ih, khatlam ah a ṭhat phahnak cu mirang pawl cu fa tamtuk an neilo tikah 2050 kum hrawng ahcun, a let thum in an karh ding ti a si. Cucu, miphun fate (minority) lakah mipum tambik an si ding.

Asia ram ihsin ra vaimi hi, vai ti hnakin raltlan (Refugee) ih rami an tam sawn ti sehla, tampi a sual lo ding. Indian pawl hi Asian mi ah cun, mivai an si bik deuh. Indian pawl cu, an fa le pawl cathiam an si theinak dingah nu le pa in nasazet in hna an ṭuan. Curuangah, cathiam, Doctor le Engineer tampi Indian mi hmuh ding an um. Culawng siloin, pakhat le pakhat an bawmawk ih, (Gas station) dawr tivek hi, India pawl ih neihmi a tam zet. Kumpi/acozah bawmnak ringih um an tam tuk ding a zum um lo.

Tuluk le Korean, Japanese tivek pawl khal sumpai hawlnak lamah an bawm awk ih fa le pawl cathiam si dingah fimzirnak lam thazang nasa zetin an pe. Pursum lamih mahte todelh aw thei le cathiam tampi an um. Cambodian, Laos, Vietnamese le Philippine pawl hi raltlan ih ra lut an tam ih, hmaisa lam ih ra thleng pawl cu, lo tuah lole lo (farm) ih hlawh aw tete an si nan, neh hnu ah cun, ei in dawr, rawl dawr tuah in pum cawm an tam. Sinan, an fa le pawl cathiam dingin an forhfial. Hi pawl lakah hrekkhat cu san thum, li lai tiang cangkang lam pan cuanglo in, kumpi/acozah  bawmnak (welfare) ringih nun nerno tla an tampi.

A tlun ih, USA ih mivai le raltlan pawl a tlangpi ih kan hmuhmi, miphun pawl hi, Laimi (Chin) hnakin san tampi (generation) rak um zo an si. Laimi (Chin) pawl cu a burpi ih USA kan thlengnak taktak hi kum 10 hman a kim hrih lo. A liamcia zo mi kum 10 ih kan nuntu khawsak daan zoh sal tikah, ziang kan ṭul, ziang kan tuahmi a ṭha/ṭhalo, rem ṭulmi le thleng ṭulmi a um maw ti hi kan zohaw fel caan a cu zo.

Tuni tiangih, Laimi (Chin) USA ih a tlangpi ih kan ṭuan tambikmi cu cetzung le kodam (factory & warehouse) ti sehla a sual tuk lo ding. Mai pumcawmnak ah cun ziangvek hna te kha hna sunglawi an si ṭheh. Hmuhsuam aw ding le zohniam aw ding an umlo. Mahten (private business) nei tete le zung (office) picang deuhih  hnaṭuan kan um phah nan, simtlak ciamco cu kan si hrihlo. Tampi kan zuam ṭul lai. A poi zetmi le kan nunnak kan thluak le kan thazang in ei rero in, in siatsuah rerotu pawl an um. Cu pawl cu:

1)      To delh aw thei konan, a lakih kumpi/acozah hnenih bawmnak (Food stamp, Medicaid, sumpai) ngah duh ruangah a si lolo in thil tuah. Sal lungput, alak hlir ih ngah duhnak lungput kha kan fa le san tiang a zawm aw vivo ding a phan um tuk. Himi hi natnak hrik tumzet a si.

2)      Tax file tikah, mai fa silomi, sumpai tam ngahnak dingah tuah. Kan fa le in, in cawng vivo lonak dingah, hivek dan pahbal in a silo zawng in sumpai ngah tumlo ding.

Tampi an um lai dingnan, hivial in tuṭum ahcun si hrih sehla. Sim duhmi cu-hivek lungput thawn nuntu khawsak kan si vivo le cu, kan fa le san khalah hivek lungput neimi sal ah an tang thotho ding. Biakinn ah le Pathianthu sim vohvoh, thlacam tla cu ringbik lam si, lungput ngaingai le tuah taktak mi le a silo zawngih bawmnak ngah tum ringring tivek nun daan (life style) kan thleng a ṭul. A tlun ih kan hmuhmi zumlotu pawl nih hman, hivek ziaza ṭhalo, an hrial rero sawnmi a si.

Kan fa le tampi cu, an bangawlo celcel: Kawlram ih suakih, USA ih ṭhanglian, Malaysia, India ih suak le USA ih suak tin an um tikah, nu le pa Kawhhran ṭankhawm in, kan fa le hrangah a tu ihsin, Pathian thu le hla bakah kan nuncang, kan tuahmi rori thawn kan zirh a ṭul. USA um rei deuhmi nih cu kan thei ding ih, ‘Spanish’ timi ṭongfang a lang veten thinlung ih langmi cu, “cathiamlo le hna harsa ṭuanmi” tin nautat deuhnak ruahnak mitthlam ah a lang cih. Midum pawl si le, thinlung ah “misual, mize” ti deuhin a tlangpi in mitthlam ah an lang. Mirang si le cu “ṭihzah” deuhnak thinlung ah a um.

Kan nih Laimi (Chin) pawl mipum 10,000 lenglo umnak Indianapolis ah khal hmun hrekkhat ah le zung (office) hrekkhat ah cu, Chin ti veten cu “mihrawkhrawl, mibum hmang, cathiamlo, thu ngai duhlo” ti in in hmutu tampi an um zo (Kan si ṭheh tinak silo). Kan fa le san (first generation) ihsin kan kilkhawi aw theilo ahcun, neh hnu vivo ah cun, kan harsa vivo ding. Curuangah, nu le pa pawl kan fa le ziang “RO” kan roh pei? Kan fa le san tal ah hnamdang le miphun dang pawl thinlung ah Chin timi ṭongfang an theih veten “Aw, Pathian theimi, cathiam le mi teima mi miphun” timi an mitthlam ah lang thei dingin pakhat cio in ṭuanvo kan nei. Curuangah, kan fa le pawl cumi dinhmun an thleng theinak ding ah cun, Pathian rinsan in fimthiamnak an zir ding kha a thupibik mi a si tin ka hmu.

 

          ************************************************************************